Argraffu tair miliwn copi o Charlie Hebdo

Ceir yr erthygl wreiddiol ar Golwg360.

Mae newyddiadurwyr Charlie Hebdo wedi mynnu y byddan nhw’n parhau â’u gwaith wrth i gopïau diweddaraf y cylchgrawn dychanol gael eu hargraffu.

Dyma fydd cyhoeddiad cyntaf y cylchgrawn ers i 12 aelod o’i staff gael eu lladd mewn ymosodiadau brawychol ym Mharis yr wythnos diwethaf.

Dywedodd y cylchgrawn y byddan nhw’n printio tair miliwn o gopïau’r wythnos hon, fydd yn cynnwys cartŵn o’r proffwyd Mohammed ar y clawr.

Ond mae’r clawr eisoes wedi cythruddo [poeni, digio, dychryn] rhai Mwslemiaid, sydd wedi dweud bod parhau i gyhoeddi delweddau o’r proffwyd yn sarhad i’w crefydd.

Mae rhai gwasanaethau newyddion ym Mhrydain eisoes wedi cyhoeddi llun o’r clawr ond dyw eraill, gan gynnwys Associated Press a Sky News, heb wneud.

Cyfieithu’r cylchgrawn

Bydd y copi diweddaraf ar werth am bythefnos ac yn cael ei gyfieithu i Saesneg, Sbaeneg ac Arabeg yn ogystal â chael ei chyhoeddi yn Ffrangeg.

Fel arfer mae Charlie Hebdo yn argraffu tua 60,000 o gopïau bob wythnos, ond mae disgwyl galw anferthol ar gyfer cyhoeddiad cyntaf y cylchgrawn ers yr ymosodiadau’r wythnos diwethaf.

Bydd y clawr yn dangos y proffwyd Mohammed gyda deigryn yn ei lygad ac yn dal arwydd sydd yn dweud ‘Je suis Charlie’, y neges gafodd ei ddefnyddio ar wefannau cymdeithasol i ddangos cydymdeimlad yn dilyn yr ymosodiadau.

Ar ben llun y proffwyd mae geiriau yn dweud bod ‘popeth wedi ei faddau’, neges sydd yn dweud bod y rheiny a oroesodd yr ymosodiadau wedi maddau i’r saethwyr, yn ôl un o ysgrifenwyr y cylchgrawn.

Cynnwys heriol

Mae cyhoeddiad diweddaraf Charlie Hebdo yn cynnwys llawer o’r cynnwys heriol y mae hi yn adnabyddus amdani.

Yn ogystal â’r clawr sydd yn dangos Mohammed, mae’r tudalennau cyntaf yn cynnwys cartwnau rhai o’r staff gafodd eu lladd.

Mae’r golofn olygyddol yn amddiffyn secwlariaeth a’r hawl i ddychanu crefyddau.

“Yn ystod yr wythnos diwethaf mae Charlie, papur newydd anffyddiol, wedi cyflawni mwy o wyrthiau na phob sant a phroffwyd gyda’i gilydd,” meddai’r cylchgrawn.

Dŵr - Cofio Capel Celyn

[Addasiad o erthygl wreiddiol yn Wicipedia] 

Capel Celyn

Pentref ger y Bala, Sir Feirionydd yng Nghymru a gafodd ei foddi ym 1965 i greu cronfa ddŵr (Llyn Celyn) ar gyfer trigolion Lerpwl, Lloegr oedd Capel Celyn. Cyn ei foddi yr oedd yno gymdeithas ddiwylliedig Gymraeg, gan gynnwys capel, ysgol, swyddfa bost a deuddeg o ffermydd a thir a oedd yn perthyn i bedair fferm arall; rhyw 800 erw i gyd a 48 o drigolion.

Hanes y boddi

Ar 20 Rhagfyr 1955, penderfynodd Corfforaeth Dinas Lerpwl greu argae ddŵr yng Nghwm Tryweryn i gyflenwi dŵr i drigolion Lerpwl. Roedd y prosiect werth £20 miliwn. Roedd y gorfforaeth eisoes wedi gwneud hyn yn y 1880au yn nyffryn Efyrnwy. Cyflwynodd fesur seneddol (heb drafod gyda'r un awdurdod yng Nghymru) ar 1 Awst 1957. Yn y bleidlais, ni phleidleisiodd yr un aelod seneddol o Gymru o'i blaid.

Roedd y mesur yn caniatáu prynu'r tir yn orfodol a chafodd gefnogaeth gref oddi wrth Henry Brooke, y Gweinidog dros Addysg a Llywodraeth Leol a Gweinidog Materion Cymreig, Harold Wilson, Bessie Braddock a Barbara Castle. Ffurfiwyd Pwyllgor Amddiffyn ac ymhlith ei gefnogwyr roedd y Fonesig Megan Lloyd George, T. I. Ellis, Syr Ifan ab Owen Edwards, Gwynfor Evans a'r aelod seneddol lleol T. W. Jones.

Arweiniodd Plaid Cymru y gwrthwynebiad i'r cynllun, gyda Gwynfor Evans yn arwain dirprwyaeth [deputation] i gyfarfod Corfforaeth Lerpwl gan roi anerchiad grymus. Roedd nifer o'r genhedlaeth ifanc yn siomedig serch hynny nad oedd unrhyw weithredu uniongyrchol wedi bod ganddynt. 

Oherwydd eu diffyg asgwrn cefn yn hyn o beth yr ymneilltuodd  [=tynnu'n ôl] nifer o'u haelodau ifanc oddi wrthi gan sefydlu (yn ddiweddarach) fudiad newydd, sef Cymdeithas yr Iaith Gymraeg.

Cafwyd tair ymgais i ddifrodi offer oedd yn cael eu defnyddio i adeiladu'r argae, ym 1962 ac ym 1963, a charcharwyd Emyr Llywelyn, John Albert Jones ac Owain Williams.

Er gwaethaf yr ymgyrchu yn erbyn y gronfa, cwblhawyd yr adeiladu ym mis Awst 1965 a cafwyd seremoni agoriadol swyddogol iddi ym mis Hydref yr un flwyddyn.

 Ymosodiad Chwefror 1963

Roedd dechrau 1963 yn gyfnod o dywydd caled o eira a rhew gyda'r ffyrdd yn anodd iawn i'w tramwy [= mynd a dod]. Roedd y gwaith o adeiladu'r argae yn ei anterth. Roedd y cynllun gwreiddiol i ymosod ar y gwaith yn un uchelgeisiol iawn, ond fe newidiodd pethau pan ymunodd Emyr Llywelyn â'r cynllun. Roedd e am i'r weithred fod yn un symbolaidd i'w gweld fel gweithred wlatgarol yn hytrach nag un derfysgol.

Yr ymateb

Canodd y beirdd llawer am foddi Cwm Tryweryn ac yn eu plith, Dafydd Iwan:

    Mae argae ar draws Cwm Tryweryn

    Yn gofgolofn i'n llyfrdra ni;

    Dyw'r werin ddim digon o ddynion, bois,

    I fynnu ei rhyddid hi.

[llyfrdra = diffyg dewrder]

I lawer o Gymry gwladgarol daeth boddi Capel Celyn a Chwm Tryweryn yn symbol o'r bygythiad i barhad yr iaith Gymraeg ei hun fel iaith gymunedol fyw, yn enwedig yn y 1980au wrth i'r nifer o bentrefi Cymraeg eu hiaith fynd yn sylweddol lai diolch i ymfudo i gael gwaith gan Gymry ifainc a mewnfudo gan bobl o'r tu allan i Gymru, gan amlaf yn Saeson di-Gymraeg. Mynegir hyn gan y prifardd Gerallt Lloyd Owen yn ei gerdd adnabyddus Tryweryn, a gyhoeddwyd yn y gyfrol Cilmeri a cherddi eraill yn 1991 ond a gyfansoddwyd yn y 1980au. Dyma'r pennill agoriadol:

    Nid oes inni le i ddianc,

    Nid un Tryweryn ein tranc,

    Nid un cwm ond ein cymoedd,

    O blwyf i blwyf heb na bloedd

    Na ffws y troir yn ffosil

    Nid un lle ond ein holl hil.

Tranc - diwedd bywyd, marwolaeth

Cyfarwydd hefyd yw'r gwpled cofiadwy o'r un gerdd,

    Fesul tŷ nid fesul ton

    Y daw'r môr dros dir Meirion.

Tryweryn Heddiw

Yn 2005, 50 mlynedd wedi i'r argae gael ei chwblhau, cafwyd ymddiheuriad swyddogol gan Gyngor Lerpwl, i drigolion y pentref a'r ardal, a Chymru gyfan, am foddi'r pentref. Hefyd yn 2006, ailbeintwyd y slogan enwog Cofiwch Dryweryn wedi iddo gael ei ddifrodi gan graffiti.

Sgrifen ar y Wal - Cofio Tryweryn

Ceir y darn gwreiddiol gan Dr Meic Stephens ar safle Cymru Fyw'r BBC yma.

Dr Meic Stephens oedd arlunydd gwreiddiol y slogan enwog ar y mur wrth ochr y ffordd ger Llanrhystud. Mae'n cofio'r noson yn y 1960au yn glir pan baentiodd 'Cofiwch Tryweryn'.     

             

Mae'n rhaid bod cannoedd o filoedd o bobol, a mwy, wedi gweld y geiriau 'Cofiwch Dryweryn' ar y wal wrth ochr y ffordd rhyw filltir i'r gogledd o bentref Llanrhystud.

Erbyn hyn mae'n rhan o bleser y daith o'r Cei Newydd i Aberystwyth i gadw llygad mas am yr adfail a'r llythrennau mawr gwyn, rhywbeth i esbonio i'r plantos neu ffrindiau sydd ddim yn gyfarwydd â'u hystyr.

Ni ddylai fod angen atgoffa'r Cymry am y sen a'r anghyfiawnder, yr ing a thristwch, sydd ynghlwm wrth yr enw Tryweryn, ond mae wastad rhywun, yn enwedig y rhai sy'n rhy ifainc i gofio'r '50au hwyr a'r '60au cynnar, sydd ag angen am y ffeithiau. Mae'r slogan yn sbardun eitha' effeithiol i adrodd yr hanes trist drachefn.

sen = sarhad, gwarth

ing = poen a dioddefaint meddyliol mawr

trachefn = unwaith yn rhagor

Mae gyrru heibio'r wal, sy'n perthyn i hen fwthyn Troed-y-rhiw, wastad yn rhoi pleser arbennig imi, ac mae'n rhaid arafu er mwyn gwerthfawrogi ceinder y geiriau trawiadol. Wedi'r cyfan, dyma fy natganiad enwocaf, fy ngherdd fwyaf adnabyddus, fy ngweithred boliticaidd mwyaf dylanwadol.

ceinder = harddwch, prydferthwch

trawiadol = impressive

Ie, fi wnaeth y paentio, gyda fy mrwsh bach i, rhyw bryd yn ystod 1963 neu 1964. Ni fedraf bod yn siŵr am y flwyddyn, gan nad oeddwn wedi nodi'r achlysur yn fy nyddiadur, am resymau amlwg. Ond rwy'n cofio'r noson yn glir. Cofiaf hefyd pwy oedd gyda fi ym mherfedd y noson dywyll honno, er nad wyf yn barod i'w enwi.

Nid dyma'r slogan gyntaf imi ei phaentio. Gydag eraill, roeddwn wedi bod yn brysur ledled y wlad ers tro. Dewis paentio waliau oedd ein hoff dacteg oherwydd nid oedd gan Plaid Cymru yr hawl i ddarlledu, felly dyma un o'r ychydig gyfryngau i ledaenu'r neges genedlaethol. Cawsom ein dal ddim ond unwaith: ym Merthyr Tudful, lle roeddem wrthi'n paentio 'Lift the TV ban on Plaid Cymru' ar wal hir castell Cyfarthfa pan ddaeth car yr heddlu heibio. Cawsom ddirwy o £12 yr un - swm sylweddol yn y dyddiau hynny - a dalwyd gan rhywun sydd wedi aros yn ddi-enw hyd heddiw.

dirwy = cosb

Amcan ddeublyg oedd gyda ni yn paentio ger Llanrhystud. Roeddem am atgoffa'r Cymry am y brad a'r dioddefaint, y dig, yr ing a'r chwalfa, oedd wedi cymryd lle pan gafwyd yr hawl gan Gorfforaeth Lerpwl - yn groes i farn gyhoeddus yng Nghymru - i foddi Capel Celyn a gwneud cronfa ddŵr i Lannau'r Mersi, a hynny heb dalu dimai coch amdani.

deublyg = dwbwl, dwywaith 

chwalfa = upheaval

dimai = hanner hen geiniog

Ar yr un pryd, roeddem am rybuddio ein cyd-wladwyr i fod yn wyliadwrus rhag i'r un peth ddigwydd eto. Roedd boddi Cwm Tryweryn yn drobwynt yn hanes ein gwlad a charreg filltir yn nhwf cenedlaetholdeb gwleidyddol. Yn wir, dyna paham yr ymunais i â Phlaid Cymru, ynghyd â miloedd o bobol eraill: roedd rhaid i Gymru gael gafael ar ei thynged ei hun.

gwyliadwrus = yn effro i'r berygl

tynged = ffawd

Rhaid cyfaddef rhywbeth arall: nid yr un yw'r slogan sydd ar y wal y dwthwn hwn â'r hyn a baentiais i yn ôl yn 1963/4. Mae dwylo eraill wedi bod wrthi yn adnewyddu'r geiriau o dro i dro, diolch iddynt. Rhaid nodi hefyd fy mod i wedi paentio'r gair 'Tryweryn', nid y 'Dryweryn' sydd yno bellach. A dyna oedd sillafiad y llu o slogannau tebyg a welwyd ym mhob cwr o Gymru yn ystod y '60au: 'Cofiwch Tryweryn'. Mae rhywun 'smala wedi ychwanegu'r geiriau 'Sori, Miss' i ymddiheuro am y treiglad anghywir. Ond erbyn 1982, pan baentiodd Aneurin Jones ei lun gwych o'r murddun, 'Dryweryn' oedd y sillafiad.

y dwthwn hwn = adeg, dydd, diwrnod (braidd yn hen ffasiwn)

(gair braidd yn henffasiwn neu ysgrythurol) amser neu gyfnod arbennig (‘Ac ni fu dwthwn fel y dwthwn hwn.’); dydd, diwrnod, tymor, adeg day , (particular) time

Hawlfraint © Gwerin (www.gwerin.com) 2005 - 2014. Cedwir pob hawl.

(gair braidd yn henffasiwn neu ysgrythurol) amser neu gyfnod arbennig (‘Ac ni fu dwthwn fel y dwthwn hwn.’); dydd, diwrnod, tymor, adeg day , (particular) time

Hawlfraint © Gwerin (www.gwerin.com) 2005 - 2014. Cedwir pob hawl.

murddun = adfail

smala = doniol, digrif

Bid hynny fel y bo, rhyfedd meddwl bod gwaith fy nwylo i wedi mynd, meddir, yn 'eicon genedlaethol' ac hyd yn oed yn 'rhan o'n treftadaeth' y mae'n rhaid ei gadw ar bob cyfrif. Byddai'n hyfryd o beth pe bai rhywun yn mynd ati i gasglu arian i dalu am atgyweirio'r wal - buaswn yn anfon y tâl am y pwt bach hwn i gefnogi'r achos.

meddir = dywedir 

treftadaeth = etifeddiaeth